آشنایی با نشاسته و کاربرد آن

نشاسته ماده‌ی پودری سفیدرنگ و بدون بویی است که در دانه یا ساقه‌های زیرزمینی همه‌ی گیاهان می‌توانید ردپایی از آن بیابید.گندم، ذرت و سیب‌زمینی از جمله گیاهانی هستند که نشاسته فراوانی در آن‌ها وجود دارد.

نشاسته ترکیب پیچیده‌ای از کربوهیدرات‌های نامحلول در آب است. از آن برای تولید چسب و کاغذ و در صنایع بافندگی استفاده می‌کنند. از لحاظ زیست‌شیمی نشاسته از دو نوع بسپار کربوهیدرات به نام آمیلوز و آمیلوپکتین (چندقندی‌ها) تشکیل شده‌است. تکپارهای این چندقندی‌ها واحدهای گلوکز هستند که به روش سر به دم به یکدیگر وصل شده و تشکیل پیوندهای آلفا ۱ و ۴ را می‌دهند. روی هم رفته ساختار آمیلوپکتین به سادگی سایر زنجیرهای چندقندی نیست. در این چندقندی دو واحد گلوکز از طریق پیوندهای ۱ و ۶ آلفا به یکدیگر متصل شده و تشکیل شاخه‌های فرعی را می‌دهند.از لحاظ ساختاری نشاسته یک ترکیب خوشه‌ای از پلیمرهای خطی است که در آن پیوندهای زنجیری آلفا ۱ و ۴ ستونی از واحدهای گلوکز و شاخه‌های فرعی با پیوند آلفا ۱ و ۶ را تشکیل داده‌اند. نشاسته در ملکول به‌عنوان انرژی ذخیره می‌شود. در گیاهان، نشاسته در اندام سلولی ویژه به نام آمیلوپلاست ذخیره می‌شود،

منابع نشاسته

نشاسته در بیشتر میوه‌ها، دانه‌ها، غلات و غدّه‌های گیاهی، (سیب زمینی) یافت می‌شود. چند منبع عمده نشاسته عبارت‌اند از: ذرت، سیب‌زمینی، گندم، برنج و کاساوا.

کاربرد

نشاسته برای تولید چسب و کاغذ و برای آهار زدن برخی پارچه‌ها استفاده می‌شود. همچنین در آشپزی و برای تهیه برخی از غذاها و شیرینی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سده ۱۹ و اوایل سده بیستم از نشاسته رختشویی (آهار) که از مخلوط نشاسته و آب تشکیل می‌شد برای صاف کردن یقه و سرآستین پیراهن‌های مردانه موقع اتوکشی استفاده می‌کردند.

نشاسته حیوانی

نشاسته حیوانی گلیکوژن نام دارد.

آزمون نشاسته

برای دانستن اینکه نمونه‌ای حاوی نشاسته‌است به آن مقداری محلول ید (یدید پتاسیم در آب) اضافه می‌کنند در صورت وجود نشاسته در ترکیب، رنگ زرد محلول ید به آبی تیره تغییر می‌کند.

 معمولاً از نشاسته برای انجام کارهای مختلف و به ویژه برای پخت و پز استفاده می‌شود. اگر از نشاسته به عنوان یک ماده غذایی برای تهیه انواع مختلف سس‌ها و چاشنی‌ها استفاده شود غلظت آن به میزان قابل‌توجهی افزایش پیدا می‌کند. نشاسته نه تنها در صنایع غذایی بلکه در تولید پارچه و کاغذ، شستشوی لباس به روش صنعتی و همچنین به عنوان بستری برای کشت دانه‌های ژله‌ای و رشد مخمرها نیز کاربرد دارد.

وقتی شما از گیاهان نشاسته‌ای مانند سیب‌زمینی، گندم یا ذرت تغذیه می‌کنید، نشاسته‌ای که در این گیاهان وجود دارد در بدن شما به قند تبدیل می‌شود و به این ترتیب شما می‌توانید از انرژی آن استفاده کنید. درست از همان لحظه‌ای که شما یک ماده غذایی سرشار از مواد نشاسته‌ای را داخل دهانتان قرار می‌دهید، با ترشح بزاق فرآیند تبدیل ماده نشاسته‌ای به ماده قندی آغاز می‌شود و با تجزیه نشاسته و تبدیل آن به قند، بدن می‌تواند از انرژی آزاد شده در نتیجه این فرآیند، انرژی مورد نیازش را تأمین کند. به همین سبب است که مواد گیاهی می‌تواند منبعی برای تأمین انرژی انسان‌ها و بسیاری از موجودات گیاه‌خوار باشد.

روش تولید در کارخانجات

ابتدا گندم در کارخانجات آرد، به آرد مخصوص تهیه نشاسته (آرد ۲۳%) تبدیل می‌شود. در بدو ورود آرد مورد آنالیز آزمایشگاهی قرار گرفته و در صورت تأیید کلیه فاکتورها مورد پذیرش قرار می‌گیرد. آرد با آب به نسبت ۱ به ۱۰ در دستگاه خمیر ساز مخلوط شده پس از گذراندن دوره خواب خمیر در دستگاه مخصوص، مورد شستشو قرار می‌گیرد و دو محصول شیرابه نشاسته (مایع) و گلوتن (خمیر) به دست می‌آید.شیرابه نشاسته پس از جداسازی ناخالصی‌هایش و گذراندن از دستگاه‌های مخصوص به شکل نشاسته کیکی در می‌آید. این کیک‌ها پس از قطعه‌قطعه شدن به داخل خشک کن‌های ثابت به شکل شاخه‌های نشاسته در می‌آید که در کارتن یا بسته‌های سلفونی بسته‌بندی و راهی بازار مصرف می‌شوند.نوع پودر خوراکی و صنعتی نشاسته از عبور نشاسته از فلاش درایر به دست می‌آید؛ و اما خمیر گلوتن وارد خشک کن شده و به صورت پودر بسته‌بندی می‌گردد.